Afazi

Dil bireyin duygularını, düşüncelerini, isteklerini anlatmak için kullandığı sözel veya sözel olmayan ortak kurallar sistemidir.

Dil bozuklukları ise dili kullanırken, kendimizi ifade ederken veya başkasından aldığımız iletişim sinyallerini algılarken karşılaşılan güçlüklerden meydana gelir. Afazi de bir edinilmiş dil bozukluğudur.

Afazili bireylerde afazinin türüne göre kendilerini ifade etmekte, karşısındakini anlamada, nesneleri isimlendirmede, konuşmanın tekrar edilmesi gibi dil becerilerinde çeşitli problemler yaşarlar. Bazı afazi türlerinde geri bildirim mekanizması etkilenmediği için bireyler yaşadıkları iletişim güçlüklerini farkına varırlar ve bu durum bireyde dalgalı duygu durum hallerinin yaşanmasına neden olabilir.

Afazi genellikle ani bir serebrovasküler olay (beyni besleyen damarlarda tıkanıklık, beyin kanaması, inme, iskemik ataklar vb) sonucunda meydana gelir.

Prognozun sonunda bireyin konuşmasında eskisine oranla ciddi etkilenmeler görülebilir. Maalesef ki bu durum bireyin hayatında olumsuz birçok değişikliğe de neden olur.

Prognoz öncesi dönemde bağımsız, sosyal ve iyi iletişimci olan birey prognoz sonrası dönemde; anlatmak istediklerini istediği gibi anlatamamak, konuşmada güçlük çekmek, okuma ve yazma becerilerinin etkilenmesi, kelime geri çağırmada ve adlandırmada zorluk gibi problemlerle karşılaşınca depresyon ve izolasyon eğilimleri gösterebilmektedir.

Bütün bu belirtilerin, afazi şüphesi duyulduğu ilk andan itibaren bir nöroloğun yönlendirmesiyle dil ve konuşma terapistleri tarafından hastaya özel bireyselleştirilmiş terapilerle, etkileri en aza indirgenebilir. Bireyin prognoz öncesi dönemdeki dil becerilerinin geri kazandırılması sağlanabilir.

Afazi Nedir?

Afazi beyindeki dil ile ilişkili bölgelerin serebrovasküler olaylar, inme, travmatik beyin hasarı sonucunda hasar görmesi veya bu bölgelerin lezyon/tümör oluşumlarından dolayı etkilenmesi sonucunda meydana gelen edinilmiş bir dil bozukluğudur.

Afazinin şiddeti ve türü, lezyonun oluşum yeri, büyüklüğü ve bölgenin etkilenme derecesi gibi birçok etkene bağlı olarak kişiden kişiye farklılık göstermektedir.

Afazili bireyler dili anlama ve üretim süreçlerinde, tekrarlama, adlandırma, okuma ve yazma becerilerinde problem yaşamalarının yanı sıra eşlik eden bazı motor konuşma bozuklukları (dizartri, apraksi gibi), yutma bozuklukları (disfaji) ve bilişsel (dikkat ve bellek) problemler dolayısıyla da iletişim kurma ve sürdürmede güçlük çekerler.

Afazi Belirtileri Nelerdir?

Beynin dil ve konuşma işlevlerini yerine getiren kısımlarının tamamına ya da bir kısmında meydana gelen fiziksel hasar veya inme durumunda afazinin ortaya çıkabileceğinden bahsetmiştik.

Alanyazında yapılan çalışmalara göre ise felç geçiren insanların yaklaşık olarak %25-40’ına daha sonradan afazi teşhisi konduğu saptanmıştır. Afazinin başlıca belirtilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Özellikle tutuk afazi çeşitlerinde görülen eforlu konuşma ve konuşma güçlüğü,
2. İletişimin akışına ve bağlamına uygun olan sözcükleri bulmada zorluk,
3. Akıcı afazi çeşitlerinde görülebilen konuşmanın akışına uygun olmayan sözcük seçimleri,
4. Tutuk afazi çeşitlerinde sıkça karşılaşılan adlandırma sorunları,
5. Tutuk ve akıcı afazi çeşitlerinin her ikisinde de karşılaşılan tekrarlama sorunları,6. Konuşmaktan kaçınarak daha kolay sesletebilecekleri kelimeleri tercih etme

Yukarıda bahsettiğimiz belirtilerden bazıları diğer çeşitli dil ve konuşma bozukluklarında da görülebilmektedir.

Örneğin; tekrarlama sorunlarının apraksisi olan bireylerde de görülebilmesi gibi. Bu belirtiler, her afazisi olan bireyde tam ve eksiksiz şekilde bulunamayacağı gibi diğer konuşma bozukluklarının da belirtisi olabileceği akılda tutulmalıdır ve şüphenilen herhangi bir durum karşısında bir dil ve konuşma terapistinin ayrıntılı değerlendirmesine başvurulmalıdır.

9 Maddede Afazide Ailenin Yaklaşımı Nasıl Olmalı?

1. Afazili bireyle konuşurken önemli olduğunu düşündüğünüz kelimeleri vurgulayarak söyleyin.
2. Afazili yakınınız ile sohbet anında bulamadığı kelimeleri tamamlamaya çalışmayın, kendisine zaman tanıyın.
3. Afazili yakınınız ile iletişim kurarken sözel konuşmaya ek olarak mimik, jest ve beden dilinizi de etkili kullanın.
4. Afazili yakınınızın her kelimeyi tam ve doğru üretemeyeceğinin farkında olun ve mükemmeliyetçi yaklaşımdan uzaklaşın.
5. Afazili yakınınızı aile içi sohbetlerden uzakta tutmayın ve herhangi bir fikir alışverişi sırasında onun da fikirlerini hesaba katıp önemseyin.
6. Afazili yakınınız ile iletişim kurarken bunu basitleştirin ancak karşınızdaki kişinin bir yetişkin olduğunu aklınızdan çıkartmayın.
7. Afazili yakınınız ile iletişim kurmaya başlamadan önce tüm dikkatini size verdiğinden emin olun, aksi takdirde sizinle iletişim kurarken sıkıntılar yaşanacaktır ve bu afazili yakınınıza motivasyon düşüklüğü olarak geri dönecektir.
8. Afazili yakınınız ile iletişim kurarken çevredeki gürültünün minimum düzeyde olduğundan emin olun, çevredeki gürültüler sağlıklı iletişim kurmanızı engelleyecek ve afazili yakınınızın dikkatini toparlamasını güçleştirecektir.
9. Afazili yakınınız ile iletişim kurarken kullanacağınız cümle yapılarını basit tutmaya çalışın ve konuşma hızınıza daha fazla dikkat edin, bu sizin için basit, afazili yakınınız için oldukça etkili bir yöntemdir.

Afazi Çeşitleri Nelerdir?

Afazi türleri, tutuk afazi ve akıcı afazi olmak üzere 2 ana başlık altında sınıflandırılır.

Tutuk afazi türlerinden herhangi birine sahip hastalarda genellikle eforlu bir konuşma görülür ve dili anlama becerileri, dili üretme becerilerine oranla daha iyi durumdadır.

Akıcı afazi türlerinde ise tutuk afazi türlerinin aksine dili anlama becerileri dili üretme becerilerine göre daha kötüdür. Afazili bireylerin konuşmasının yanında yazma ve okuma becerilerinde de bozulmalar görülebilir.

Tutuk Afazi Türleri

Tutuk afazi türleri;

• Broca
• Transkortikal Motor
• Global (Küresel)

olmak üzere üç tanedir. 

Broca Afazisi

Broca afazisi, beynin frontal lobunda yer alan broca bölgesindeki hasardan meydana geldiği için bu bölgenin adıyla isimlendirilir. Bu bölge beyinde konuşmanın motor planlamasıyla görevlidir. Bu nedenle bu afazi türüne sahip bireylerin konuşması yavaş ve eforludur.

Konuşmalarında sıklıkla fonksiyonel kelimeleri atladıkları, dilin dil bilgisel yapılarını eksik ya da yanlış kullandıkları gözlemlenir. Artikülatör planlamasındaki güçlük nedeniyle zayıf artikülasyon becerileri de gözlemlenebilir.

Tekrarlama ve adlandırma becerilerinin zayıf olduğu bilinir. Bu bireylerde konuşmayı anlama becerileri çoğunlukla etkilenmemişken konuşmayı üretme becerilerinin (ifade edici dil) ciddi oranda etkilendiği gözlemlenir. Konuşmayı anlama becerilerinin iyi olması dolayısıyla ürettikleri yanlış konuşmayı fark edebilirler. Üretim hatalarını fark etmeleri duygusal durumlarına da olumsuz bir şekilde yansıyabilir. 

Transkortikal Motor Afazisi

Broca afazisi ile tekrarlama becerisi dışında aynı karakteristik özellikleri gösterir. Transkortikal motor afazisi olan bireylerde konuşmanın anlaşılma ve tekrarlanma becerileri iyiyken adlandırma ve konuşma üretiminde sorunlar gözlemlenir.

Global (Küresel) Afazi

Beyindeki sol orta serebral arterin ana dalının tıkanması sonucunda global afazi meydana gelir. Bu afazi türünde dil ve konuşma becerilerinden sorumlu bölgelerin ciddi derecede etkilendiği görülür. Dili anlama ve üretim becerileri aynı anda etkilendiği için prognozu diğer afazi türlerine oranla daha ağırdır. Bu afazi türüne ağır dizartri ve disfaji (yutma bozuklukları) gibi motor zorluklar eşlik edebilir.

Akıcı Afazi Türleri

Akıcı afazi türleri;

• Wernicke
• Anomik
• Kondüksiyon (İletim)
• Transkortikal Duyusal

olmak üzere dört tanedir.

Wernicke Afazisi

Wernicke afazisi beynin sol temporal lobunda bulunan wernicke bölgesinde meydana gelen hasarlar sonucunda oluşur. Bu bölge dili anlama ile ilişkili bölgedir. Bu nedenle Wernicke afazili bireylerde akıcı konuşma görülmesine rağmen dili anlama ile ilgili problemler görülür. Konuşmaları genellikle konuşmanın bağlamının dışında, uydurma sözcükler içeren (neolojiler) veya neslerin adlandırılmasında yapılan hataları içeren (parafaziler), adlandırmada yaşanan sorundan dolayı nesneyi anlatırken dolaylı uzun şekilde betimleyerek anlatıma sahip bir konuşmadır. Bu bireylerde geri bildirim mekanizması etkilendiğinden hata farkındalığı yoktur, konuşmalarındaki yanlışları düzeltemezler.

Anomik Afazi

Anomik afaziye sahip bireyler kullanacağı sözcüğün anlamını ve kullanım yerini bilmelerine rağmen isimlendirmede güçlük çekerler.

Kondüksiyon (iletim) Afazisi

Kondüksiyon afazisine sahip bireyler akıcı konuşmalarına, konuşulan dili anlamalarına rağmen tekrarlama becerilerinde sınırlılıklar yaşarlar.

Transkortikal Duyusal Afazi

Bu afazi türüne sahip bireyler wernicke afazisine benzer belirtiler göstermesine rağmen tekrarlama becerilerinin iyi olmasıyla Wernicke ‘den ayrılır. Alıcı dil becerileri etkilendiği için diğer bireylerin gönderdiği iletişim sinyallerini ya da mesajlarını algılayamazlar.

Afazi Teşhisi Nasıl Konulur?

Afazi tanısının konulmasında nörologlar ve, dil ve konuşma terapistleri işbirliği içinde çalışırlar. Nörologlar nörolojik hasarı teşhis eden ve tedavisini üstlenen doktorlardır. Afazinin türünü ve şiddetini ise detaylı bir değerlendirme sonucunda belirleyen uzmanlara dil ve konuşma terapistleri denir.

Dil ve konuşma terapistleri afazi tanısını koyarken bireylerin dil becerileri dışında yaşayabileceği olası diğer problemleri de göz önünde bulundurarak detaylı bir değerlendirme yaparlar. Afazili bireylerin dil becerileri ‘’Afazi Dil Değerlendirme Testi’’ veya ‘’Gülhane Afazi Testi-2 ’’gibi geçerliliği kanıtlanmış testlerle veya yatak başı değerlendirme yöntemleriyle ölçülür ve problem yaşadığı alanlar terapi hedefleri belirlenirken göz önünde bulundurulur.

Ayrıntılı bir değerlendirmenin sonucunda terapi planı oluşturularak terapi süreci başlatılır. Dil ve konuşma terapistleri geleneksel iletişim yöntemlerinin dışında bireyin ihtiyacına göre alternatif iletişim sistemleriyle de afazili bireylere destek sağlayabilirler.

Afazide Terapi Süreci

Afazi terapilerinden önce yapılan değerlendirme seanslarında bireyin dil becerileri; işitsel anlama ve spontane konuşma, adlandırma, tekrarlama, okuma ve yazma becerileri ayrıntılı şekilde incelenir ve destek alması gereken alanlar belirlenir. Bazı afazi türlerinde bireyin geri bildirim mekanizmasında herhangi bir problem olmamasından dolayı afaziye bağlı yanlış üretimlerini farkına varabilir, yapılan hataların farkına varması bireyin duygusal iniş çıkışlar yaşamasına veya iletişimden kaçıp kendini izole etmesine neden olabilir.

Dil ve konuşma terapistleri terapi sürecinde bireye yapılan müdahale gibi bireyin çevresinde düzenlemeler yaparak afazi dostu bir çevre oluşturup afazili bireylere sunulan iletişim fırsatlarını arttırabilir ve depresyon, izolasyon ihtimallerini böylelikle indirgeyebilirler. Afazili bireylerin terapileri afazinin şiddetine ve türüne göre kişiden kişiye farklılık göstermektedir.

Her terapi programı kişinin gereksinimleri doğrultusunda bireysel olarak planlanır. Terapist bu değişkenleri göz önünde bulundurarak direkt (afazili birey ile) veya endirekt (afazili bireyin ailesinin katılımı ve çevre düzenlemeleri ile) terapi yöntemlerinden uygun olanını seçip kanıta dayalı terapi yaklaşımlarından etkili olabilecekleri belirleyerek bu doğrultuda terapi sürecini başlatır.

Terapinin etkililiği için bireyin ve ailesinin terapiye istekli olmasının büyük önem arz etmesi gibi inmenin etkileri ve terapiye başlama tarihi gibi başka önemli etkenler de vardır.

Terapiye başlama tarihi ve prognozun görülme tarihi arasındaki sürede terapiden alınan verimi etkileyen bir diğer faktördür.

Prognozun görülmesinden sonraki ilk 6-12 ayda hastanın gelişimi daha hızlı olmaktadır, bu süreçte yoğunlaştırılmış terapi alan hastaların terapilerinde de daha hızlı ilerleme görülebilmektedir. Bu nedenle zaman kaybetmeden en kısa sürede hastanın bilinci açıldığında ve sağlık durumu stabil hale geldiği andan itibaren değerlendirme ve terapi süreçlerinin başlatılma önemlidir.

Afazi terapilerindeki temel amaç; hastanın yitirdiği veya yetersiz olduğu becerileri geliştirerek hastanın hayatını eski yaşam standartlarına yaklaştırmak ve iyi bir iletişimci haline gelen hastanın hayatını sosyal ve bağımsız şekilde devam ettirebilmesini sağlamaktır.

Afazili Hastada Terapiye Ne Zaman Başlanmalıdır?

Travmatik beyin hasarı geçirmiş veya serebrovasküler olaylardan herhangi birini geçirmiş bir bireyin konuşması eski konuşmasına göre farklılık gösteriyorsa veya yutma problemleri yaşıyorsa bir dil ve konuşma terapisti tarafından ayrıntılı şekilde değerlendirilmelidir.

Hastanın bilinci açık olduğunda ve sağlık durumu stabilize hale geldiğinde terapilere hastanın gereksinimleri doğrultusunda vakit kaybetmeden başlanmalıdır. Bu süreç hastadan hastaya değişkenlik gösterse de yapılan araştırmalar akut dönemde başlanan terapilerin etkililiğini kanıtlamaktadır.

Afazi Kimlerde Görülür?

Afazinin görüldüğü kişileri net ve spesifik olarak söylemek pek doğru olmayacaktır. Bu durumun sebebi ise afazinin herhangi bir inme, travmatik beyin hasarı ya da serebrovasküler olay sonucunda ortaya çıkabileceği gerçeğidir ve bu durumların gerçekleşme olasılığı kişilerin yaş ya da cinsiyeti ile doğrudan bağlantılı değildir.

Buna rağmen yapılan araştırmalar ve çalışmalar ışığında afazinin daha çok ilerleyen yaşlarda yani yetişkinlerde ve yaşlılarda görüldüğü bilgisine ulaşılmıştır. Bu veri, çocuklarda afazi görülemez bilgisini doğurmamaktadır, aksine çocuklarda da afazi görülebilmektedir.