Artikülasyon

Artikülasyon bozuklukları konuşma seslerinin doğru üretilememesinden kaynaklanan bir konuşma sesi bozukluğudur.

Halk arasında bazı artikülasyon bozuklukları peltek konuşma, /r/ sesini söyleyememe olarak bilinse de olası anatomik anomaliler, nörolojik hastalıklar, bilişsel durum gibi faktörler bir dil ve konuşma terapisti tarafından değerlendirilmeden artikülasyon bozukluğu olarak sınıflandırılamaz.

Artikülasyon bozukluğu olan bireylerin konuşmaları seslerin yanlış üretimiyle karakterizedir. Doğru sesletimin yapılamaması konuşmanın anlaşılırlığını oldukça düşüren bir faktördür. Bu nedenle artikülasyon bozukluğu olan yetişkin veya çocukların konuşmaları başkaları tarafından anlaşılmakta güçlük yaratabilir.

Anlaşılamamanın iletişim kurmada olumsuz bir deneyim yaratması olasıdır ve bu durum bireyin iletişimden kaçmasına özellikle çocukluk çağındaysa içe dönük bir mizaca bürünmesine neden olabilir.

Okuma-yazma öğrenim dönemine kadar düzeltilmemiş artikülasyon bozukluklarının geç okuma-yazma öğrenime yol açabileceği veya hatalı üretim yapan çocukların yazma becerilerinde de aynı hatalı üretimleri sergileyebileceği bilinmesi gereken önemli risk farktörleridir.

Artikülasyon bozuluğu olan biryelerin terapilerine okul çağından önce başlanması bu risk faktörlerinin önüne geçebilmek için önemlidir. Artikülasyon bozukluğu terapilerinde ailenin de desteği ve motivasyonuyla başarı elde etmek mümkündür.

Artikülasyon Bozukluğu Nedir?

Artikülasyon, ciğerlerimizden gelen havanın konuşmaya yardımcı organlarla (dil,dudak,damak,diş vb) şekillendirilerek konuşma seslerine dönüştürülmesine verilen addır.

Artikülasyon bozuklukları ise bazı konuşma seslerinin hatalı üretilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Halk arasında peltek konuşma, /r/ sesini söyleyememek gibi bilinen konuşma sesi bozuklukları aslında artikülasyon bozukluğu olarak adlandırılmaktadır.

Artikülasyon bozuklukları yanlış öğrenmeden kaynaklanabileceği gibi nörojenik etiyolojisi olan hastalıklar, işitme kayıpları, dudak-damak yarığı, ortodontik müdahale gerektiren anomaliler ve bazı sendromlara bağlı olarak ortaya çıkabilir.

Artikülasyon bozukluğuna neden olabilecek tüm bu etkenler değerlendirme seanslarında irdelenmektedir.

Artikülasyon Bozukluğu Neden Olur?

Artikülasyon bozukluklarına neden olabilecek faktörler şu şekildedir;

• Yanlış öğrenme; çocuğun yetiştiği ortamda ailenin doğru model olamadığı, bebeksi konuşmaları taklit ettiği ve tekrarladığı ortamlarda çocuk yanlış üretimlerini çevresindeki insanlaronu takit ettiği için doğru olduğunu sanabilir bu şekilde yanlış öğrenmeye bağlı artikülasyon bozukluğu ortaya çıkabilir.
• Bazı gelişim gerilikleri ve sendromlar; down sendromunda doğuştan dilin büyük olduğunu bu nedenle büyük dil yapısının artikülasyon bozukluğuna neden olabileceği söylenebilir.
• Nörolojik hastalıklar veya bozukluklar; konuşma üretiminde yardımcı olan ağız çevresindeki yapıların herhangi bir nörolojik etkilenmeye bağlı ( travmatik beyin hasarı, serebral palsi, lezyon olumşumları vb.) işleyişinde meydana gelebilecek olumsuz etkilenmeler sonucunda da artikülasyon bozukluğu ortaya çıkabilir.
• İşitme kaybı; çocukların dil edinim sürecinde meydana gelen işitme kayıpları seslerin doğru edinimini öğrenmede sorunlara yol açabilir bu nedenle de artikülasyon bozukluğu ortaya çıkabilir.
• İdeopatik; bazı artikülasyon bozukları ideopatik olabilir yani nedeni bilinmeyebilir veya anlaşılamayabilir.

Artikülasyon Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Çocuğunuzun konuşmasında aşağıdaki maddelere benzer üretimler gözlemliyorsanız çocuğunuz artikülasyon bozukluğuna veya farklı bir konuşma sesi bozukluğuna sahip olabilir.

• Üretilemeyen ses yerine başka bir sesi koyup sesletim yapmak. Örneğin; /k/ sesini üretemeyen bir çocuk “kapı” sözcüğü yerine “tapı” diyebilir veya /r/ sesini üretemeyen bir birey “arı” sözcüğü yerine “ayı veya alı” diyebilir.
• 4 yaş ve üstü çocuklarda devam eden bebeksi konuşma bir konuşma sesi bozukluğunu işaret ediyor olabilir.
• 4 yaşını geçmiş olmasına rağmen düşük konuşma anlaşılırlığının olması. 4 yaşındaki bir çocuğun konuşma anlaşılırlığı %75 civarında olmalıdır. Çevresindeki kişiler çocuğunuzun konuşmasını anlamakta güçlük yaşıyorsa dil ve konuşma terapistinden destek alabilirsiniz.
• Sözcüklerden bazı heceleri atması. Örneğin; “kalemlik” yerine “kalik” demesi.

Artikülasyon Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?

Artikülasyon bozukluğunun tanısı yalnızca bir dil ve konuşma terapistinin ayrıntılı değerlendirmesi sonucunda konulabilir.

Değerlendirme seanslarında artikülasyon bozukluğuna neden olabilecek yapısal anomaliler gibi risk faktörleri değerlendirilir.

Çocuğun yaşı ile paralel olarak sesletemediği seslerin uyumluluğuna bakılır. Seslerin edinim yaşı farklılık göstermektedir bu nedenle 4 yaşında bir çocuğun /r/ sesini sesletememesinde bir problem gözükmezken /k/ sesini doğru üretememesi problem sayılabilir.

Bireyin üretirken problem yaşadığı sesler değerlendime seanlarında bazı değerlendirme testleriyle saptanır ve doğru üretememesinin altındaki asıl neden irdelenir.

Değerlendirme seansının ardından, dil ve konuşma terapisti seslerin edinim yaşlarını ve çocuğun yaşını göz önünde bulundurularak müdahale edilmesi gereken öncelikli sese karar verir böylelikle istenirse terapi sürecine geçilebilir.

Yetişkinlerde Artikülasyon Bozukluğu

Çocukluk döneminde göz ardı edilmiş yanlış ses üretimleri yetişkinlik döneminde de devam edebilmektedir.

Yetişkinlerde sıklıkla /r/ ve /s/ seslerinin üretiminde yanlışlık gözlemlense de diğer seslerde de problem yaşayan yetişkinler vardır. Bu seslerin bir dil ve konuşma terapisti tarafından yetişkin bireyden alınan ses örneğiyle analiz edilmesi gerekmektedir.

Her yanlış ses üretimini artikülasyon bozukluğu olarak değerlendiremeyiz. Ses üretimindeki yanlışlığın asıl nedeninin öğrenilmesi için bir dil ve konuşma terapistine danışmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Yanlış ses üretimi yetişkin bireyin iş seçimi de dahil olmak üzere birçok konuda yaşamını etkileyebilir. Fakat artikülasyon bozukluklarına terapilerle müdahale etmek mümkündür.

Artikülasyon bozukluğu olan çocukların terapilerinde daha çok oyun içine yedirilmiş terapi seanslarıyla ilerlenirken yetişkin terapilerinde bol alıştırma içeren farklı yaklaşımlar kullanılır.

Artikülasyon Bozukluğunda Terapi Süreci

Artikülasyon bozukluğunun nedeni terapi sürecini doğrudan etkileyen bir faktördür.

Örneğin; Anatomik anomalilere bağlı artikülasyon bozukluklarının terapilerinde başarı sağlanabilmesi için anatomik anomalinin cerrahi müdahaleyle düzeltilmesi gerekmektedir fakat yanlış öğrenme kaynaklı ortaya çıkmış artikülasyon bozukluklarında herhangi bir cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyulmadan yalnızca dil ve konuşma terapistleri tarafından sürdürülen terapi programlarıyla başarı sağlamak mümkündür.

Artikülasyon terapilerinde doğru sesin üretiliş biçimi artikülasyon bozukluğu olan bireye anlatılır ve bu sesin doğru üretilebilmesi için peşi sıra birbirini izleyen aktivite ve alıştırmalar yaptırılarak bu sesin önce yalın olarak üretilmesi daha sonra hece bazında ve sözcük bazında doğru üretimin yapılması en son olarak da bu doğru üretimin kişinin konuşmasında genelleyebilmesi gibi hedeflerle terapi süreci yönetilir.

Terapi süreci çocuklar için ve yetişkinler için farklılık göstermektedir. çocuklarla yağılan artikülasyon terapilerinde çocuğun motivasyonunu sağlayabilmek için pekiştireç olarak oyunlar kullanılır.

Terapist oyunlarda terapi hedeflerine göre çocuğa üretim fırsatları yaratır. Böylelikle daha verimli bir seans geçirilmiş olur.

Yetişkin terapilerinde daha yetişkinlerin ilgi odağına göre şekillendirilebilecek bir terapi programı oluşturulmaktadır.

Artikülasyon terapilerinde seslerin doğru üretilmesi için bir zaman vermek doğru değildir çünkü bu süreç bireyselleştirilmiş bir süreçtir ve kişiden kişiye değişebileceği gibi artikülasyon bozukluğunun nedenine göre de değişiklik göstermektedir.

Artikülasyon Ailenin Yaklaşımı Nasıl Olmalı?

1. Çocuğunuzun konuşmasındaki yanlış üretimlerini sevimli görünseler dahi pekiştirmemek adına taklit etmemelisiniz.
2. Çocuğunuzun konuşmasını alay konusu haline getirmekten kaçınmalısınız, onun sorduğu sorulara onun gibi konuşarak cevap vermemelisiniz.
3. Çocuğunuzun konuşmasını sürekli olarak düzeltmekten kaçınmalısınız, bu çocuğunuzda başarısızlık hissi yaratabilir ve iletişim kurmaktan kaçmasına neden olabilir.
4. Çocuğunuza doğru bir şekilde model olmalısınız. /r/ sesini söyleyemeyen çocuğunuz “Anne bak ayı uçuyor.” Derse bu yanlış üretimin doğrusunu yeni bir cümlede kullanarak “Evet canım arı çok yakından uçuyor” diyebilirsiniz. Bu şekilde doğru bir model olmuş olacaksınız.
5. Terapi süreci de aileyle terapistin iş birliği içinde olması gereken bir süreçtir. Ailenin verilen ödevlerin takibini sağlaması süreci hızlandıracak bir faktör olacaktır. Artikülasyon terapilerinin temel amacı yanlış üretimin çok fazla alıştırmayla doğru üretime çevrilmesidir. Bu nedenle ailenin ödev takibini takip etmesi çok önemlidir.

Artikülasyonda Yanıtı Merak Edilen Sorular