Konuşma; fikirlerimizi, duygularımızı, düşüncelerimizi ve isteklerimizi sesler yardımıyla sözel olarak ifade ediş biçimimizdir.
Konuşma seslerinin doğru zamanda, doğru biçimde ve tonda üretimi ise konuşmamıza anlam kazandıran ve konuşmanın anlaşılırlığını arttıran bir faktördür.
Peki ya konuşma seslerini yanlış biçimde, zamanda ve yanlış tonda üretirsek ne mi olur?
Konuşmadaki asıl mesajı bazen vurgulayarak ve başka tonda üreterek verdiğimiz için vurgu ve tonlamadan yoksun konuşmadaki duygu anlaşılamayabilir.
Yanlış konuşma sesi üretimleri ise aslında söylemek istediğimiz kelimenin anlaşılamamasına yol açabilir.
Konuşmanın bir diyalog halinde devam edebilmesi için ise doğru zamanda konuşmak çok önemlidir. Kısacası tüm bu alanlarda problem yaşadığımızda konuşmanın başkası tarafından anlaşılması zorlaşır.
Dizartrinin konuşma kaslarındaki zayıflıktan kaynaklanması nedeniyle konuşmadaki seslerin yanlış üretimi, yavaş veya uyuşuk bir konuşma, ses kalitesinin etkilenmesi, vurgu ve tonasyonda eksiklikler görülmektedir. Bu nedenle dizartrik bireylerin konuşma anlaşılırlığı akıcı konuşan bireylere göre daha azdır.
Dizartriye neden olabilecek birçok hastalıklar ve bozukluklar vardır. Dizartrinin nedeni, sinir sisteminde etkilenen bölgenin yeri ve büyüklüğü dizartri çeşidini belirleyen unsurlardır.
Dizartri tanısı diğer dil ve konuşma bozuklukları gibi dil ve konuşma terapistleri tarafından konulur.
Tanı ardından dizartrisi olan bireyin iletişim becerilerini güçlendirmek ve problem yaşadığı alanlarda destek sağlamak adına bireyselleştirilmiş terapi süreci;
- bireyin yaşam kalitesini arttırmak,
- iletişim kurmasını kolaylaştırmak,
- güçsüz olan konuşma kaslarını güçlendirmek için gerekli olan rehabilitatif bir süreçtir.
Bu süreçte sabırlı olmak ilerlemeyi görebilmek için en önemli faktörler arasındadır.
Dizartri Nedir?
Dizartri, konuşmaya yardım eden solunum kasları, yüz ve çiğneme kasları, damak kasları, yutak ve gırtlak kasları gibi kasların uyarımında soruna neden olabilecek sinir sistemi etkilenmelerinin veya fonksiyonel bozuklukların sonucunda kaslarda meydana gelen güçsüzlük, zayıf koordinasyon ile karakterize olan bir motor konuşma bozukluğudur.
Konuşma bu kasların yardımıyla akciğerlerimizden gelen havanın filtrasyonu ve şekillendirilmesiyle meydana gelmektedir.
Konuşmanın 5 alt bileşeni vardır bunlar;
- solunum,
- artikülasyon,
- fonasyon,
- rezonans ve
- prozodidir.
Anlaşılır konuşma için bu bileşenlerin sorunsuz şekilde var olması gerekir. Dizartri bu konuşma bileşenlerinin bir veya birden fazlasını etkileyerek konuşma anlaşılırlığını düşüren bir bozukluktur.
Konuşma seslerinin üretimindeki hatalar, ses perdesinin konuşmanın ritmine uygun olarak değiştirilememesi, uygun olmayan seslerin konuşmaya eklenmesi gibi belirtiler konuşmanın başkaları tarafından anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Dizartriye neden olabilecek faktörler birden fazladır.
- Travmatik beyin hasarı
- periferal veya merkezi sinir sistemi hasarları,
- dejeneratif ( Parkinson, ALS vb.) hastalıklar,
- tümörler,
- felçler veya ataklar dizartriye neden olabilecek faktörlerin arasındadır.
Ayrıca dizartri afazi ve apraksi gibi başka dil ve konuşma bozukluklarıyla birlikte görülebilir.
Dizartride Risk Grupları
Dizartri riski taşıyabilecek risk grupları şu şekildedir;
- Daha önce inme, felç veya atak geçirmiş, geçirme riski yüksek olan kişiler
- Dejeneratif (ALS, Parkinson vb.) hastalıklara sahip kişiler
- Çevresel veya merkezi sinir sistemi hatalıklarına sahip kişiler
- Nöromusküler hastalıklara sahip kişiler
- Aşırı alkol, sigara ve uyuşturucu tüketimine sahip kişilerdir.
Yukarıda yer alan gruplarda bulunan kişilerde dizarti olma olasılığı olmayan kişilere oranla daha yüksek olabilir.
Dizartri belirtilerini takip edip konuşmanızın eskisinden farklı olduğunu düşünüyorsanız bir dil ve konuşma terapistine başvurabilirsiniz.
Dizartri Belirtileri Nelerdir?
Dizartrinin 7 tane tipi vardır ve her biri için belirtiler farklılık göstermektedir.
Dizartriye neden olan sinir sistemindeki etkilenmenin yeri ve boyutu belirtilerin farklılaşmasına neden olabilir.
- Anlaşılırlığı düşük uyuşuk bir konuşma,
- Konuşma seslerinin yanlış üretimi,
- Konuşma hızının azalması,
- Çok kısık sesle konuşma veya çok yüksek sesle konuşma,
- Abartılı vurgulu konuşma, kısa kısa ve kesik kesik konuşma,
- Dil, dudak, damak ve çene kaslarını hareket ettirmede güçlük yaşama,
- Solunum güçsüzlüğü, konuşurken nefessiz kalma,
- Soluklu ses, gergin ses veya çatlak ses gibi ses kalitesinde meydana gelen değişiklikler,
- Monoton ( tek düze) konuşma, robotik konuşma,
Dizartrinin yaygın belirtileri arasındadır fakat bu belirtilerin dışında da gözlemlenen dizartri çeşidine bağlı olarak farklı belirtiler de gözlemlenebilir.
Bu belirtiler yalnızca dizartriye özgü değildir, konuşma anlaşılırlığının düşük olması fonolojik veya artikülasyon bozukluklarından kaynaklanabileceği gibi motor planlama bozukluğu olan apraksiden de kaynaklanabilir.
Ses kalitesinde meydana gelen soluklu ses, gergin ses, kısık ses gibi belirtilerin ise ses bozukluğuna neden olabilecek bir patolojiden kaynaklanabileceği de unutulmamalı.
Belirtilerin başka dil ve konuşma bozukluklarını da işaret edebileceği düşünülerek bu belirtilere sahip bireylerin dil ve konuşma terapistlerince değerlendirilmesi doğru bir yaklaşım olacaktır.
Dizartri Teşhisi Nasıl Konur?
Dizartri bir motor konuşma bozukluğudur ve tanısı dil ve konuşma terapistleri tarafından konulmaktadır. Dizartri tanısını koyabilmek için öncelikli olarak değerlendirme seansında dizartri şüphesiyle gelmiş bireyin belirtileri incelenir.
Konuşmaya yardımcı kasların fonksiyonlarına bakılır ve olası bir güçsüzlük veya koordinasyon bozukluğu şüphesi değerlendirilir. Konuşmanın beş alt bileşeni tek tek incelenir.
Danışanın medikal geçmişi incelenir, dizartrinin nedeni sorgulanır. Konuşmaya yardımcı kaslar aslında yutma ve çiğnemede de büyük rol oynayan kaslardır. Bu nedenle yutma ve çiğneme problemleri gözlemlenip gözlemlenmediği de değerlendirme seanslarında dikkat edilmesi gereken bir noktadır.
Danışanın ses kalitesi, sözce uzunluğu, fonasyon süresi, konuşmadaki uygun vurgu ve tonlamaları değerlendirilirken solunum kalitesi de değerledirilir.
Değerlendirme seansında toplanan bilgiler ışığında dizartri tanısı konulabilir ve dizartrinin tipi belirlenebilir. Tanılama süreci aslında terapi sürecini şekillendirir bu nedenle büyük önem taşımaktadır.
Dizartri belirtileri ve şüphesiyle gelmiş bir danışanın benzer belirtiler gösteren apraksi gibi benzer dil ve konuşma bozukluklarından birine veya birkaçına sahip olup olmadığı ayrıntılı bir değerlendirme sonucunda anlaşılabilir.
Konulan ayırıcı tanının ardından danışanın isteği üzerine geliştirilmesi gereken becerilerini hedef alan terapi süreci başlatılabilir.
Dizartride Terapi Süreci
Dizarti sinir sisteminde etkilenen bölgenin yeri ve büyüklüğüne göre şiddeti ve belirtileri değişen bir motor konuşma bozukluğudur. 7 tip dizartri çeşidi vardır.
Değerlendirme seansında belirlenen dizartri çeşidine göre ve dizartrik bireyin gereksinimlerine göre terapi süreci şekillenir.
Terapilerdeki amaç konuşma anlaşılırlığını arttırıp bireyi yeniden rahat bir şekilde iletişim kurabilir hale getirmektir.
Bunun için konuşmaya yardımcı kasları güçlendirmek, solunum kalitesini arttırmak, fonasyon süresini arttırmak veya ses kalitesini arttırmak gibi hedefler belirlenip geliştirici egzersizler ve aktiviteler yapılır. Konuşmanın 5 alt bileşenindeki eksikler belirlenir ve bu alanlar üzerine yoğunlaşılır.
Bazı durumlarda dizartri; afazi veya apraksi gibi başka dil ve konuşma bozukluklarıyla birlikte gözükebilir. Böyle durumlarda konuşmanın yanında dil becerilerini de geliştirmek gerekebilir.
Dizartriye neden olan faktörler de terapi sürecini şekillendirirken dikkate alınması gereken faktörlerden biridir.
Eğer dizartri dejeneratif veya ilerleyici bir hastalıktan kaynaklıysa alternatif iletişim sistemleri hastanın hayatını kolaylaştıracak bir yöntem olabilir.
Hastalık ilerlemeden hastanın durumuna göre teknoloji gerektiren veya gerektirmeyen bir iletişim sisteme karar verilip ilerlemek sözel bir iletişim olmasa dahi hastanın kolay şekilde iletişim kurmasını sağlayabilir.
Terapi süreci yoğunlaştırılmış ve sabır gerektiren bir süreçtir. Terapilerle kaslardaki güçsüzlüğü azaltmak, konuşma anlaşılırlığını arttırmak ve iletişim becerilerini iyileştirmek mümkündür. Terapilere olabildiğince erken başlamak çok önemlidir.
Dizartride Ailenin Yaklaşımı Nasıl Olmalı?
- Dizartrik bireylerin konuşmada zorlandığını göreceksiniz, zorlansalar dahi cümlelerini tamamlamalarına ve konuşmasına izin vermelisiniz. Sabırlı olmalısınız.
- Dizartri bireylerin konuşma anlaşılırlıklarını etkileyen bir bozukluktur. Dizartrik bireylerin konulmaları başkaları tarafından anlaşılamayabilir. Eğer konuşmasını anlamadığınız bir dizartrik bireyle konuşuyorsanız konuşmasını tekrar etmesini istemekten çekinmemelisiniz.
- Dizartri bireylerin alıcı dilini etkileyen bir bozukluk değildir. Dizartrisi olan bireyler sizi rahatlıkla anlayabilir bu nedenle konuşurken konuşma hızınızı düşürmenize, ses tonunuzu yükseltmenize gerek yoktur.
- Dizartrinin bireyde gözlemlenen izolasyon ve depresyon gibi belirtileri de olabilir. Bu nedenle dizartrisi olan bireyleri olabildiğince konuşmalarınıza dahil etmeniz iyi olacaktır.
- Dizartrili bir bireyle iletişim kurmakta zorlandığınızda anlatmak istediği şeyi çizmesini veya yazmasını isteyebilmek için yanınızda kağıt ve kalem bulundurarak alternatif bir iletişim sistemiyle iletişim kurmayı deneyebilirsiniz.
